Жергілікті бюджетке түсетін түсімдердің толықтығы мен уақтылығын қамтамасыз ету сәйкестігіне жүргізілген мемлекеттік аудиттің қорытындылары
2025 жылғы 26 маусымда Астана қаласы бойынша Тексеру комиссиясының (бұдан әрі – Тексеру комиссиясы) кезекті отырысы өтті, онда жергілікті бюджетке түсетін түсімдердің толықтығы мен уақтылылығын қамтамасыз етудің мемлекеттік аудит қорытындылары қаралды, аудитпен қамтылған мемлекеттік органдар аудит кезеңінде Астана қаласы бюджетінің кірісіне салықтық емес түсімдер мен негізгі капиталды сатудан түскен түсімдердің жалпы сомасы 16 555,4 млн. теңгеге қамтамасыз етілгенін көрсетті, оның ішінде:
- Активтер басқармасы жалпы сомасы 4 944,2 млн. теңге;
- Сәулет басқармасы жалпы сомасы 11 611,2 млн. теңге.
Сонымен қатар, аудит кейбір бұзушылықтар және кемшіліктермен жүзеге асырылғанын анықтады.
Астана қаласы әкімдігінің қаулысымен салықтық емес түсімдердің және негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдердің бірқатар түрлерін болжау жөніндегі уәкілетті органдар белгіленбегені, бұл жоспарлаудың дұрыс планировстігі және кірістерді өндіріп алудың толық рискстігі тәуекелдерін туғызады
Мысалы, Астана қаласы әкімдігінің қаулысымен уәкілетті органдар салықтық емес түсімдер мен негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдердің бірқатар түрлерінің болжамдары анықталмаған, бұл жоспарлаудың дұрыс жүргізілмейтінін және кірістердің толық өндіріп алу тәуекелдерін туғызады. Бұдан басқа, бекітілген жергілікті бюджетке түсетін түсімдерді болжау Қағидалары мен уәкілетті органдардың Тізбесінің арасында қайшылықтар анықталды.
Активтер басқармасында жүргізілген тексеру Басқармаға бекітілген бюджетке түсетін түсімдер активтерінің 6 түрінің 3 түсім бойынша түсімдерді болжау Қағидаларын бұза отырып жүзеге асырылған және 3 түсім бойынша болжау белгіленген талаптарды сақтамай жүзеге асырылғанын көрсетті.
Қолданыстағы заңнама мен Астана қаласы әкімдігінің қаулыларын бұза отырып, Активтер басқармасы түсімдерді уақтылы және толық өндіріп алуды қамтамасыз етпеген, оның ішінде:
- 201102 КБК шеңберінде 14 мемлекеттік кәсіпорын 18,8 млн. теңгеге таза пайда бөлігінің төлемдерінің толықтығы мен уақтылығы қамтамасыз етпеген;
- 201402 КБК шеңберінде 2-ші заңды тұлғалар 53,6 млн. теңгеге таза пайданың бір бөлігінің төлемдерінің толықтығы мен уақтылығы жүргізілмеген;
- 23-ші мемлекеттік коммуналдық кәсіпорын жалпы сомасы 27,4 млн.теңгеге таза табысының бір бөлігін аудару мерзімдерін бұзғаны үшін өсімпұлдарды өндіріп алуды қамтамасыз етпеген.
Бұл ретте аудит әкімдіктің Активтер басқармасы мен салалық басқармалары тарапынан ведомстволық бағынысты ұйымдардың даму жоспарлары мен қаржылық есептілігінің орындалуы туралы есептердің дұрыстығына тиісті бақылау мен мониторингтің болмауы олардың анықтығына, оның ішінде қаржылық нәтиже көрсеткіштеріне ықпалын көрсетті, бұл өз кезегінде таза табыстың бір бөлігін мемлекеттік қатысу үлесіне алудың толықтығына және дивидендтерге әсер етеді.
Бұдан басқа, Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің «Акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттеріне дивидендтердің мөлшерін және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерге қатысу үлестеріне кірістердің мөлшерін белгілеу туралы» 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 501-3270 қаулысына сәйкес мемлекеттік қатысу үлесіне таза кірістің бір бөлігін және дивидендтерді төлеуден босату немесе төлеу мөлшерін азайту бөлігінде тексерілген кезең үшін жергілікті бюджеттің жіберіп алған пайдасы 1 163,4 млн.теңгені құрады.
Активтер басқармасының қызметкерлері мүліктік жалдауға берілген коммуналдық мүліктің аудандарын тексеру, өлшем жасау мақсатында нысандарға баруды жүзеге асырмайды, бұл бюджетке жалдау төлемдерінің түспеу, уақтылы және толық түспеу тәуекелдеріне әкеледі. Тексеру Активтер басқармасы тарапынан тиісті бақылаудың болмауы іс жүзінде осындай фактілерге әкелгенін көрсетеді. Осылайша, бақылау тексерулері барысында 9 шарт бойынша нақты пайдаланылатын жалға алынған алаңдардың аумағы талаптарда көзделгеннен асып түседі, нәтижесінде бюджетке 5,9 млн.теңге түспеді. Бұдан басқа, жалға берілетін алаңдарды мақсатсыз пайдалану және жалға берілетін үй-жайды баланс ұстаушы мен жалға берушінің жазбаша рұқсатынсыз жалға алынатын алаңдарды жақсартуларды жүргізу фактілері анықталды, бұл заңнама мен жасалған шарттардың талаптарына қайшы келеді. Мемлекеттік мүлікті мүліктік жалдау (жалға алу) шарттарының орындалуына жүргізілген аудит 3 шарт талаптарын бұза отырып, 3,5 млн.теңге мөлшерінде берешек жиналғанын, оның ішінде 2,5 млн. теңге мөлшерінде уақтылы төленбеген өсімақыны көрсетті.
Осы Қағидаларға қосымша болып табылатын мемлекеттік мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру Қағидаларын және сенімгерлікпен басқарудың Үлгілік шартын бұза отырып, сенімгерлікпен басқарушылар сенімгерлікпен басқаруға алынған объектілер бойынша дербес есепке алуды жүргізу бөлігінде міндеттерді орындамайды, сондай-ақ осы Қағидаларда көзделген есептерді растайтын құжаттармен бірге ұсынбайды. Сонымен қатар, Активтер басқармасымен сенімгерлікпен басқарушылармен жасалған шарттар құрылтайшының сенімгерлікпен басқарудан түскен таза кірісті аудару жөніндегі міндеттер бөлігінде (сыйақыны шегергенде) мемлекеттік мүлікті сенімгерлікпен басқарудың Үлгілік шартына сәйкес келмейді. Нәтижесінде бюджетке аударуға жататын сенімгерлік басқару объектілері бойынша таза кірістің мөлшерін сенімді түрде анықтау мүмкін емес, бұл ретте кейбір жағдайларда оның нақты мөлшері заңнамалық рұқсат етілген деңгейден төмен болуы мүмкін.
Сәулет басқармасында жүргізілген тексеру ҚР Азаматтық Кодексін және шарттардың талаптарын бұза отырып, оларға қол қойылған күннен бастап күнтізбелік 30 күн ішінде жергілікті бюджетке жалпы сомасы 74,9 млн.теңгеге жер учаскелерінің құнына ақы төленбегенін көрсетті. Сонымен қатар, Сәулет басқармасы мерзімі өткен күндер үшін өсімпұлдар есептемеген.
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2021 жылғы 15 қазандағы № 297 бұйрығымен бекітілген мемлекеттік мүлік Тізілімінің веб-порталында жер учаскелерін сату бойынша сауда-саттықты (аукциондарды) немесе жер учаскелерін жалға алу құқығын ұйымдастыру және өткізу Қағидаларының елеулі кемшіліктері, сауда-саттыққа қатысушыларға өз құқықтарын теріс пайдалануға мүмкіндік беретін жер учаскесін немесе жер учаскесін жалға алу құқығын сату процесінің кешіктірілуіне әкеп соқтырады:
- сауда-саттыққа (аукционға) қатысу кезінде мәлімделген шарттарда жер учаскесін сатып алу-сату шартын немесе жер учаскесін жалға алу құқығын жасасудан бас тартқан қатысушының бағасынан кейін баға ұсынысы ең жоғары бағаны қамтитын сауда-саттыққа қатысушымен жер учаскесін сатып алу-сату шартын немесе жер учаскесін жалға алу құқығын жасасуға мүмкіндік беретін норманың болмауы;
- кепілдік жарнаның жеткіліксіз мөлшері, әсіресе жер учаскесін жалға алу құқығын алған жағдайларда.
Қолданыстағы заңнаманы бұза отырып, «Электрондық үкімет» веб-порталы арқылы «Жер учаскесін жеке меншікке біржолғы сату немесе бөліп сату» мемлекеттік қызметін көрсету мүмкіндігі жоқ.
Жалпы аудит нәтижелері бойынша жалпы сомасы 165,9 млн.теңгеге қаржылық бұзушылықтар анықталды, оның ішінде бюджетке түсуге тиіс 165,9 млн. теңге (аудит барысында 95,2 млн. теңге түсті), бюджеттің тікелей (жанама) шығындары – 1 163,4 млн. теңгені құрады, 42 рәсімдік бұзушылықтар және 6 жүйелік кемшіліктер анықталды.
Аудит нәтижелері бойынша әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін 25 материал тиісті уәкілетті органдарға жіберілді.
Аудит қорытындысы бойынша анықталған бұзушылықтар мен кемшіліктерді жою мақсатында Тексеру комиссиясы тапсырмалар мен ұсынымдар жіберді.
