Баспасөз парағы
2024 жылғы 14 қарашада Астана қаласы бойынша Тексеру комиссиясының (бұдан әрі – Тексеру комиссиясы) кезекті отырысы өтті, онда «Астана қаласының коммуналдық меншігіне берілмеген проблемалық аяқталмаған бюджеттік инвестициялық жобалар мен объектілерді іске асырудың тиімділігін талдау» сараптамалық-талдау іс - шарасының (бұдан әрі- СТШ) қорытындылары қаралды.
Бүгінгі таңда мемлекеттік секторда бюджеттік инвестициялардың дамуын тежейтін бірқатар проблемалар бар. Сараптамалық-талдау іс - шарасы бюджет қаражатын тиімсіз пайдалану, бюджет қаражатын мақсатсыз немесе нәтижесіз пайдаланғаны үшін жауапкершіліктің шектелуі, бюджеттік жоспарлауды және бюджеттердің атқарылуын ұйымдастырудың жеткіліксіз пысықталуы, Бюджеттік инвестициялық жобаларды (бұдан әрі -БИЖ) іске асырудың жеткіліксіз мониторингі сияқты мәселелер мен проблемалар қозғалады.
2004-2024 жылдар кезеңінде елорданың 1600 БИЖ-ден астам, олардың кассалық орындалуының жалпы сомасы 3,5 трлн. теңгені құрады.
Бұл ретте, шоғырландырылған есептілікте аяқталмаған құрылыс пен күрделі салымдар құнының жыл сайынғы өсуі байқалады және тұтастай алғанда соңғы 10 жылда аяқталмаған құрылыс құны 1,6 есеге (2013 жылғы 548,5 млрд.теңгеден 2023 жылы 873,7 млрд. теңгеге дейін) өсті.
Аяқталмаған құрылыс құнының негізгі үлесі Құрылыс басқармасына тиесілі және 90% құрайды, одан кейін Көлік басқармасы – 8% және Энергетика басқармасы – 2%.
Жалпы, 2024 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша елордада 128 проблемалық жоба, оның ішінде 83 проблемалық аяқталмаған жоба және 101,4 млрд.теңгеге іске асырылмаған ЖСҚ және 91,5 млрд. теңгеге коммуналдық меншікке берілмеген 45 нысан орын алған.
Мысалы, 2008-2014 жылдар кезеңінде.2024 жылғы 1 маусымы жағдай бойынша ақталмаған елорда автожолдарын салу/реконструкциялау бойынша 6 БИЖ анықталды. Іс жүзінде 2-3 км қысқа қашықтықтар бірнеше мердігерлік ұйымдарды алмастыра отырып, 10-12 жыл бойы салынып жатқаны белгілі болды.
2014-2016 жылдары барлығы 11% - іске асыра отырып, 5 нысанға бастамашылық жасалды, осылайша объективті себептерсіз он жыл бойы әлеуметтік жобалар аяқталмағаны анықталды.
Мысалы, Энергетика басқармасы бойынша 2013 жылғы екі объект «Әлеуметтік объектілерді орталықтандырылған жылыту жүйесіне автономды жылумен жабдықтауды қайта құру» 95% дайындығымен (№53 балабақша және №61 орта мектеп) объектіні түзетуге дайындау бойынша жұмыстар жүргізілуде.
СТШ қорытындылары 2019-2022 жылдары басталған 10 БИЖ-нің аяқталмаған мәртебеге ие екендігін көрсетті, тек 2 БИЖ бойынша ҚМЖ жалғасуда. Аяқталмаған жобалардың көпшілігі-2020-2022 жылдардағы құрылыс басталған тұрғын үйлер, олар әртүрлі себептерге байланысты тоқтатылды.
Басқару сатылары қиылысында аяқталмаған құрылыстың негізгі себептері мыналар болып табылады:
- жобаларды басқару мен іске асыруды бақылаудағы жүйелік кемшіліктер (бір учаскелерде мердігерлердің жиі ауысуы және шағын құрылыс объектілерінде ұзақ мерзімдер, жосықсыз жеткізушілердің қайта қатысуы);
- бюджетті жоспарлаудың әлсіздігі мен ашықтықтың болмауына байланысты негізсіз қаржылық шығындар (ЖСҚ-ның едәуір саны құрылыс құнын есеге арттыра отырып түзетулерге ұшырайды);
- халықтың өмір сүру сапасына әсер ететін әлеуметтік маңызы бар жобалардың кешігуі (жылумен жабдықтауға, инженерлік желілер мен жолдардың құрылысына байланысты аса маңызды жобалардың аяқталуының кешігуі қаланың әлеуметтік инфрақұрылымына, соның ішінде мектептерге, балабақшалар мен тұрғын үй кешендеріне теріс әсер етеді, бұл қала әкімшілігіне деген сенімді төмендетеді).
Бұдан басқа, БИЖ іске асыру проблемаларының ахуалын және қолда бар әзірленген ЖСҚ жобаларының болу ушықтырады, бірақ оларды іске асыру басталмайды. Мысалы, іске асырылмаған ЖСҚ жалпы сомасы 2,5 млрд. теңгеге 65 бірлікті құрады, оның ішінде Көлік басқармасы бойынша - 1,7 млрд. теңгеге 57 ЖСҚ, Құрылыс басқармасы бойынша - 605,0 млн. теңгеге 4 ЖСҚ, Энергетика басқармасы 66,7 млн. теңгеге 2 ЖСҚ, Коммуналдық шаруашылық басқармасы бойынша-16,5 млн. теңгеге 2 ЖСҚ.
Әзірленген ЖСҚ-ның ескіру мерзімін (2012-2020 жылдар) ескере отырып, олардың негіздемелері елорданы дамытудың стратегиялық құжаттарына (Астана қаласының Бас жоспары, Аумақты дамыту бағдарламасы), сондай-ақ қазіргі заманғы нормативтік құжаттарға сәйкес келмеуі мүмкін деп болжауға болады, бұл оларды іске асыруды өзекті және тиімсіз етеді.
Осылайша, 12 жылдан астам уақыт бойы аяқталмаған қарапайым жобалар ЖСҚ-ның «ескіруіне» байланысты құрылыстың сметалық құнын құнсыздандырды, бұл жобалардың айтарлықтай қымбаттауына әкеледі.
Қаланың коммуналдық меншігіне берілмеген 45 нысанның жалпы құны 91,5 млрд. теңгені құрайды, оның ішінде Көлік басқармасы бойынша – 57,2 млрд. теңгеге 15 нысан (62,6%), Коммуналдық шаруашылық басқармасы бойынша – 15,9 млрд. теңгеге 7 нысан (17,3%), Құрылыс басқармасы бойынша – 15,5 млрд. теңгеге 20 нысан (17% ), Энергетика басқармасына-2,9 млрд.теңгеге 3 объект (3,1%).
Осылайша, коммуналдық меншікке берілмеген объектілер бойынша проблемалық жағдайлар: мердігерлер үшін жауапкершіліктің нақты жүйесінің және айып тетіктерінің болмауы (мердігерлік ұйымдар пайдаланушы ұйымдар анықтаған ескертулер мен ақауларды жүйелі түрде елемейді), Тапсырыс берушінің қаланың және оның азаматтардың мүдделерін қорғауда дәрменсіздігі (объектілердің сапалы және уақтылы аяқталуын қамтамасыз етуде дәрменсіз болып шығады), қаланың авариялық - аппатық жоғары тәуекелдері және қаржылық шығындар (апаттар болған жағдайда пайдаланушы ұйымдар олардың балансында жоқ объектілер бойынша шаралар қабылдамауы мүмкін).
Жалпы, СТШ қорытындылары бойынша бюджеттік инвестициялық жобаларды басқаруда жүйелік кемшіліктер мен Астана қаласының жергілікті атқарушы органы тарапынан олардың орындалуына нашар бақылау анықталды, соның салдарынан жалпы сомасы 192,9 млрд. теңгеге бюджет қаражатын тиімсіз пайдалану, оның ішінде 101,4 млрд. теңге – аяқталмаған құрылыс сомасы және 91,5 млрд. теңге коммуналдық меншікке берілмеген объектілердің құны, сондай-ақ 2,5 млрд. теңге сомасына іске асыруға қабылданбаған және өзектілігін жоғалтқан жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеу құнының бюджеттік шығындары анықталды.
Тексеру комиссиясы сараптама қорытындылары бойынша анықталған бұзушылықтар мен кемшіліктерді жою мақсатында объектілерге ұсынымдар жолдады.
