Жергілікті атқарушы орган резервінің қаражатын пайдалану тиімділігіне, сондай-ақ бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің дебиторлық және кредиторлық берешектерін талдауына жүргізілген мемлекеттік аудиттің қорытындылары
2022 жылғы 24 тамызда Нұр-Сұлтан қаласы мәслихатының және Нұр-Сұлтан қаласы бойынша Тексеру комиссиясының бірлескен отырысы өтті, онда жергілікті атқарушы орган резервінің қаражатын пайдалану тиімділігіне, сондай-ақ бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің дебиторлық және кредиторлық берешектеріне талдауына жүргізілген мемлекеттік аудиттің қорытындылары қаралды, отырыста жалпы алғанда Қаржы басқармасы мен бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің жергілікті атқарушы орган резервінің қаражатын пайдалану шеңберінде және дебиторлық және кредиторлық берешекті азайту шараларын қабылдау бойынша елеулі жұмыс жүргізілетінін көрсетті. Сонымен қатар, аудит қызметтің осы түрлерін жүзеге асыру кезінде бұзушылықтар мен кемшіліктердің орын алатынын, сондай-ақ проблемалық дебиторлық және кредиторлық берешекті азайту үшін қабылданатын шаралардың толық еместігін анықтады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің дебиторлық берешегін талдау берешектің жалпы сомасының жыл сайынғы өсуі байқалғанын көрсетті: 2020 жылдың соңында берешек 2019 жылмен салыстырғанда 5 102 971,9 мың теңгеге немесе 13% - ға ұлғайып, 44 626 089,4 мың теңгені құрады, 2021 жылдың соңында 2020 жылдан бастап 1 665 345,8 мың теңгеге немесе 1% - ға ұлғайды% , 45 291 435,2 мың теңгеге жетті.
2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша дебиторлық берешектің негізгі үлесі Құрылыс басқармасына – 18 610 485,1 мың теңге немесе 41,1%, Энергетика басқармасына – 17 566 869,9 мың теңге немесе 38,8 %, Көлік басқармасына – 6 264 166,2 мың теңге немесе 13,8% тиесілі. Яғни, басқарма деректеріне сүйенсек сомасында 93,7% келеді. Бұл ретте дебиторлық берешектің жалпы сомасының 83,1% өткен жылдардың берешегін құрайды.
Осы әкімшілердің тарапынан талап-арыз жұмыстары тиісті деңгейде жүргізілмейді. Мысалы, Құрылыс басқармасы 7 мердігерлік ұйымнан жалпы сомасы 96 063,9 мың теңгеге берешекті өндіріп алу бойынша сот-наразылық жұмысын жүргізбеген. Бұдан басқа, соттардың шешімдері бар 57 шарт бойынша 38 мердігерге қатысты атқарушылық іс жүргізу бойынша деректерді талдау 26 атқарушылық құжат орындалмай қайтарылғанын, 31 атқарушылық құжат атқарушылық іс жүргізу органдарының автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде тіркелмегенін көрсетті.
Осыған ұқсас Энергетика басқармасы жалпы сомасы 7 219 207,1 мың теңгеге 11 мердігерлік ұйымнан берешекті өндіріп алу бойынша сот-наразылық жұмысын мүлдем жүргізбеген. Бұл ретте бюджет алдында өтелмеген дебиторлық берешегі бар 32 мердігер салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша міндеттемелерді төлейтін жұмыс істеп тұрған салық төлеушілер болып табылады, ал 8 өнім берушінің бүгінгі күні Энергетика басқармасымен мемлекеттік сатып алу туралы қолданыстағы шарттары бар. Сонымен қатар, Энергетика басқармасы қолданыстағы заңнаманы бұза отырып, дебиторлармен салыстыру жүргізбеген.
Көлік басқармасы өткен кезеңдердің дебиторлық берешегі бар мердігерлер бойынша сотқа талап-арыз жолдады. Алайда, Басқарма 5 мердігерге қатысты 83 488,6 мың теңге сомаға шығарылған шешімдер нәтижесінде мәжбүрлеп орындатуға бағытталған материалдар бойынша жеке сот орындаушыларымен өзара іс-қимыл жасау бойынша нашар жұмыс жүргізілген, атқарушылық іс жүргізуді орындау мерзімі аяқталды. Көлік басқармасы алдында өткен жылдардың берешегі бар 8 мердігер бойынша атқарушылық іс жүргізу бойынша мәліметтер жоқ. Бұл ретте бюджет алдында өтелмеген дебиторлық берешегі бар 6 мердігер салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша міндеттемелерді төлейтін жұмыс істеп тұрған салық төлеушілер болып табылады. Сондай-ақ, Көлік басқармасы өткен жылдардағы қарызы бар мердігерлерді банкрот деп тану құқығын пайдаланбаған.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің кредиторлық берешегін талдау тексерілген кезеңде 2022 жылдың соңына қарай оның елеулі ұлғаюымен оның көлемдерінің ауытқуы байқалғанын көрсетті. Мысалы, 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 52% - ға төмендеу, 2021 жылы 124% - ға ұлғаю байқалды. Нәтижесінде 2019 жылдың соңынан 21 859 773,0 мың теңге сомасында кредиторлық берешек 2021 жылдың соңына қарай 3 456 726,4 мың теңгеге немесе 15,8% - ға ұлғайып, 25 316 499,4 мың теңгеге жетті.
Осыған ұқсас көшбасшылық позицияны 2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша кредиторлық берешектің болуы бойынша Құрылыс басқармасы (77% немесе 19 584 953,0 мың теңге), Көлік басқармасы (10% немесе 2 656 610,0 мың теңге), Энергетика басқармасы (2% немесе 463 403,6 мың теңге) иеленеді. Жүргізілген аудит өткен жылдардың кредиторлық берешекті есептен шығару іс-шараларын жүргізу бойынша толық шаралар қабылданбағанын көрсетті, оны өтеу және есептен шығару бойынша заңнамада көзделген барлық мүмкіндіктер пайдаланылмайды, кредиторлармен салыстырып тексеру жүргізілмейді. Мұның себептері дебиторлық берешекке ұқсас бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің ішкі бақылау жүйелерінің төмен деңгейі болып табылады. Бұл ретте, 2022 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Құрылыс басқармасында өткен жылдардың кредиторлық берешегі 1 029 881,4 мың теңгені, Көлік басқармасында – 359 843,9 мың теңгені және Энергетика басқармасында – 304 962,9 мың теңгені құрады.
2022 жылға арналған дебиторлық және кредиторлық берешектерді өтеудің бекітілген кестесін орындау ағымдағы берешектерді өтеу есебінен қол жеткізіледі. Өткен кезеңдердің берешектерін өтеуге қажетті күш-жігер жұмсалмайды.
Бұдан басқа, резерв қаражатының бір бөлігі жоспарланған және тиімсіз пайдаланылды. Мысалы, Құрылыс басқармасында қарсы тексеру барысында «Орбита» және «Территория комфорта-2» тұрғын үй кешендеріндегі өртке қарсы жүйелерді күрделі жөндеуге бөлінген 360 215,2 мың теңге сомасындағы қаражат тиімді пайдаланылмағаны анықталды, өйткені аталған өртке қарсы жүйелер жөндеуден кейін жұмыс істемейді.
Құрылыс басқармасы жергілікті атқарушы орган резервінің қаражаты есебінен іске асырылған жалпы сомасы 7 711,3 мың теңгеге 4 жоба бойынша орындалған жұмыстарды растаудың дұрыстығын қамтамасыз етпеді. Бұл ретте, осы жобалардың бірі бойынша шарт бұзылды, ал осы шарт бойынша есептелген 41 805,0 мың теңге сомасындағы дебиторлық берешек өндірілмеді, міндеттемелерді орындамаған мердігерге мемлекеттік сатып алудың жосықсыз қатысушысы деп тану бойынша шаралар қабылданбады.
Аудит нәтижелері бойынша жалпы сомасы 49 516,3 мың теңгеге қаржылық бұзушылық анықталды, оның ішінде қалпына келтіруге тиіс 7 711,3 мың теңге және өтеуге тиіс 41 805,0 мың теңге, жалпы сомасы 600 000,0 мың теңгеге бюджет қаражатын тиімсіз жоспарлау, 519 428,9 мың теңгеге бюджет қаражаты мен мемлекет активтерін тиімсіз пайдалану, 13 кемшіліктер мен кемшіліктер 43 рәсімдік бұзушылықтар анықталды.
Аудит қорытындысы бойынша анықталған бұзушылықтар мен кемшіліктерді жою мақсатында Тексеру комиссиясы барлық дебиторлар бойынша наразылық-талап қою жұмысын жүргізу бөлігінде әзірленген тапсырмалар мен ұсынымдарды жолдады, атқарушылық іс жүргізу бойынша сот орындаушыларының мәжбүрлеп өндіріп алудың түпкілікті шараларын, оның ішінде атқару парағын орындауға қайта ұсыну арқылы қабылдауын бақылау; есептегі өткен жылдардағы қарыз мердігерлерді банкрот деп тану бойынша шаралар қабылдау болып табылады.
